Externe Inhuur: Grote financiële impact op budget overheid en gemeenten

Column | Overheidsinstanties, gemeenten en waterschappen betalen een steeds groter deel van hun personeelskosten aan het inhuren van externe en tijdelijke krachten. De kosten hiervoor zijn zo hoog dat de eigen norm al jarenlang niet wordt gehaald. Sterker nog, uitgaven aan freelancers en uitzendkrachten groeien sinds 2019 gestaag. Waarom kiezen overheidsinstanties steeds vaker voor deze dure weg? Terwijl het pad van de duurzame oplossing gericht op lange termijn zelden wordt bewandeld.

Steeds vaker dure externe inhuur

In 2022 heeft de Rijksoverheid voor 2,7 miljard aan extern personeel ingehuurd, zo'n 14 procent van het totale personeelsbudget. Gemeenten betaalden zelfs 17 procent van hun budget aan tijdelijke arbeidsoplossingen. Vooral kleinere gemeenten hebben moeite om hun personeelsproblemen op andere wijze in te vullen. Bij gemeenten met minder dan 50.000 inwoners steeg het aandeel externe inhuur dan ook het hardst. Waterschappen gaan voorop; zij zaten in 2020 al op ruim 19 procent aan externe inhuur.

Kosten aan externe inhuur ten opzichte van de Roemernorm stijgen al jaren

Zowel Rijksoverheid als gemeenten halen de Roemernorm sinds 2018 al niet meer. De Roemernorm, vernoemd naar voormalig SP-lijsttrekker Emile Roemer, stelt dat ministeries maximaal 10 procent van de loonkosten mogen uitgeven aan externe inhuur.

"Wat ook opvalt is dat ze relatief dure krachten inhuren bij operaties die langere periodes duren. Dan dien je mensen gewoon in dienst te nemen," aldus Pieter Omtzigt, NSC.

Naast Omtzigt heeft ook collega-Kamerlid Nicole Temmink van de SP kritiek op deze trend. "Het is toch bizar dat het al jaren niet lukt om de norm voor externe inhuur niet te overschrijden."

De overheid kiest steeds vaker voor externe inhuur; ook in 2023 zal dat naar verwachting niet anders zijn. Omtzigt heeft alle problemen in 2022 al op tafel gelegd. Er wordt namelijk niet alleen vaak voor externe inhuur gekozen; deze inhuur is vaak veel duurder dan het inhuren van mensen in loondienst. Daarnaast bouw je het institutionele geheugen van de organisatie niet op. Deze verdwijnt namelijk na het project weer.

Makkelijke weg?

De vraag die je jezelf kan stellen is: kiezen overheden en gemeenten niet gewoon voor de makkelijke weg? Bij gemeentes ligt het antwoord in de verandering in beleid. Zo gaf in 2020 70 procent van de gemeenten aan beleid te hebben om externe inhuur terug te dringen. Was dat in 2021 nog maar 56 procent; in 2022 was het zelfs gedaald naar de helft van de gemeenten.

Deze trend staat haaks op wat ambtenaren wensen. Uit onderzoek van I&O Research is namelijk naar voren gekomen dat negen op de tien ambtenaren graag minder externe inhuur zien. Zelfs onder die externe zelf is bijna twee derde het eens met die stelling.

Ambtenaren en externen wijzen naar de krapte op de arbeidsmarkt en geven aan dat dit een van de weinige oplossingen is, in combinatie met de vergrijzing bij de overheid. Een reactie van een ambtenaar bij een gemeente die heeft bijgedragen aan het onderzoek:

"Door de krapte op de arbeidsmarkt en het lage loon dat geboden wordt in vergelijking met andere gemeenten, kunnen we geen geschikte nieuwe kandidaten vinden."

Er is dus geen ruimte voor betere lonen of het proactief op zoek gaan naar geschikte kandidaten. Maar er is wel budget voor vaak veel duurdere tijdelijke inhuur. Daarnaast geven overheidsinstanties aan dat er binnen de gemeente niet genoeg kennis is op dit vlak.

Kiezen voor de duurzame oplossing

Deze hele kwestie vraagt om een serieuze herziening van hoe overheidsinstanties, gemeenten en waterschappen deze zaken aanpakken. Het is cruciaal dat ze streven naar oplossingen die niet alleen op de lange termijn werken, maar ook echt iets betekenen voor de gemeenschap en de organisatie, zonder dat er weer bergen geld naar externe hulp gaan.

De eerste stap is het erkennen van hoe belangrijk het is om intern talent te ontwikkelen en kennis over te dragen. Klinkt wellicht logisch, maar toch blijft het vaak een ondergeschoven kindje. Als de overheid investeert in haar eigen mensen en een inspirerende werkomgeving creëert, dan kunnen we de personeelstekorten serieus aanpakken.

Misschien moeten we ook eens kijken naar de beloningen en de werkomstandigheden om ervoor te zorgen dat we aantrekkelijk zijn voor de beste professionals, zeker nu salarissen van ambtenaren zijn gestegen ten opzichte van commerciële partijen.

En laten we niet vergeten: flexibiliteit is key. Overheidsinstanties moeten strategieën ontwikkelen die de interne infrastructuur flexibel maken. Technologie en digitalisering kunnen daarbij enorm helpen. Als de overheid meer zelfstandigheid nastreeft, zullen ze die dure externe hulp steeds minder nodig hebben.

Een ander belangrijk punt is het opbouwen van langdurige relaties met potentiële kandidaten. Als de overheid een band kan opbouwen met talent in de markt, zijn er altijd goede mensen paraat zonder dat er meteen diep in de buidel getast hoeft te worden voor externe krachten.

Last but not least: we moeten af van dat kortetermijndenken! Het is tijd voor een shift naar langetermijnstrategieën. Dat vraagt om een cultuurverandering binnen onze organisaties, waarbij we echt gaan voor duurzame relaties en het behoud van kennis en expertise hoog in het vaandel hebben staan.

Bronnen: I&O Research (31 augustus, 2023). "Veel externe inhuur bij overheid." https://www.ioresearch.nl/actueel/veel-externe-inhuur-bij-overheid/ A&O Fonds Gemeenten (23 augustus, 2021). "Handreiking externe inhuur" RTL Nieuws (19 oktober, 2023). "Ministeries fors meer kwijt aan externe inhuur: 'Overheid betaalt zich scheel" https://www.rtlnieuws.nl/economie/artikel/5413862/ministeries-fors-meer-kwijt-aan-inhuur-externen-voor-hersteloperaties

Binnenlands Bestuur (26 mei, 2023) "Externe inhuur: Bij overheden stijgt de externe inhuur tot boven de Roemernorm" https://www.binnenlandsbestuur.nl/carriere/roemer-norm-ver-overschreden#:~:text=Bij%20zowel%20de%20gemeenten%20als,overschreden%20de%20zogeheten%20Roemer%2Dnorm.